KÜRESELLEŞMENİN ORTA ASYA YA GETİRDİĞİ FIRSATLAR VE PROBLEMLER

AVRUPA BİRLİĞİ MODELİ          Küreselleşme tarih boyunca var olan bir şeydir. Amerika’nın keşfinden sonra Amerika’dan gelen  altının  Osmanlı’daki paranın değerini düşürmesi, tam bir küreselleşme olayıdır. Fakat bu olay uzun bir zaman içerisinde cerayan etmiştir. Bugünkü küreselleşme olayından kastımız bu olayların çok kısa bir zaman içerisinde cereyan etmesidir. 9. yüzyılda doğu dünyasında matbaanın bulunduğu  fakat  11. yüzyılda batıda matbaanın tekrar bulunduğu. Yani günümüzde ki kadar hızlı ve güçlü bir küreselleşme olayı yoktu.Günümüze: Siyasi sınırların belirsizleşmesi.·         Mal ve hizmet dolaşımının artması.·         Fikir dolaşımının artması.·         Yüksek politik gelire sahip sahip ülkelerin önplana çıkması.         Nüfusu çok olan ülkeler her ne kadar kendi nüfusuna zenginlik ve refah götürmemişlerse de küresel bir oyuncu olarak önplana çıkmışlardır. Bunun da en açık örneği Çin ve Hindistan’dır. Bunun asıl sebebi teknolojinin hızlı dağılması, nüfusun çok olması fazla önemli değil. Küçük boyutlu ülkelerin de bilgi ve teknolojiden yararlanabilmesi  bu ülkelerin artı yönünü oluştururken bu ülkelerin asıl  sorunu, varlık problemi, var olabilme problemi ile  karşı karşıya bırakmaktadır. Küreselleşme bilgi ve enformasyon akışıyla bu tür ülkelerde aynı zamanda bir varlık problemi yaratmaktadır.  AVRUPA BİRLİĞİ MODELİ 

   Küreselleşme tarih boyunca var olan bir şeydir. Amerika’nın keşfinden sonra Amerika’dan gelen  altının  Osmanlı’daki paranın değerini düşürmesi, tam bir küreselleşme olayıdır. Fakat bu olay uzun bir zaman içerisinde cerayan etmiştir. Bugünkü küreselleşme olayından kastımız bu olayların çok kısa bir zaman içerisinde cereyan etmesidir. 9. yüzyılda doğu dünyasında matbaanın bulunduğu  fakat  11. yüzyılda batıda matbaanın tekrar bulunduğu. Yani günümüzde ki kadar hızlı ve güçlü bir küreselleşme olayı yoktu.Günümüze: Siyasi sınırların belirsizleşmesi.·         Mal ve hizmet dolaşımının artması.·         Fikir dolaşımının artması.·         Yüksek politik gelire sahip sahip ülkelerin önplana çıkması.          Nüfusu çok olan ülkeler her ne kadar kendi nüfusuna zenginlik ve refah götürmemişlerse de küresel bir oyuncu olarak önplana çıkmışlardır. Bunun da en açık örneği Çin ve Hindistan’dır. Bunun asıl sebebi teknolojinin hızlı dağılması, nüfusun çok olması fazla önemli değil. Küçük boyutlu ülkelerin de bilgi ve teknolojiden yararlanabilmesi  bu ülkelerin artı yönünü oluştururken bu ülkelerin asıl  sorunu, varlık problemi, var olabilme problemi ile  karşı karşıya bırakmaktadır. Küreselleşme bilgi ve enformasyon akışıyla bu tür ülkelerde aynı zamanda bir varlık problemi yaratmaktadır. 

 KÜRESELLEŞMENİN SON YİRMİ YILDA ORTA ASYA’YA OLUMSUZ ETKİLERİ  –          Etnik etkiler–          Siyasi etkilerSovyetler Birliğinin dağılmasından sonra;

1. Özbek  – Ahıska’lı gerginliği.
2. Tacikistan iç savaşı.
3. Kırgız – Özbek gerginliği.
4. Afganistan daki istikrarsızlık ve savaşın,  Kırgızistan ve Tacikistan’ı da etkilemesi.
5. Kırgızistan’daki devrim ve sonrası.
6. Andican olayları

Bunlar orta asya coğrafyasında bilgi ve teknoloji akışındaki hızın ,yeni devlet olmanın, getirmiş olduğu problemlerdir.Bu problemlerden kurtulmanın denemeleri–          Bağımsız Devletler Topluluğu–          Şangay işbirliği örgütü–          Guam gurubu ( Özbekistan ) içinde–          Orta asya işbirliği–                    Orta Asya işbirliği Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın da aralarıda bulunduğu bu birlik fazla bir ilerleme kaydedememiştir. Ben ise ona benzer fakat; ekononinin içinde yer almadığı yeni bir bütünleşmeden, özellikle yeni bir yapının kurulmasıyla, Orta Asyanın küreselleşmenin getireceği problemlere karşı durabileceğini düşünüyorum. ORTA ASYA AÇISINDAN KÜRESELEŞMENİN VE GÜÇ BOŞLUĞUNUN OLUMSUZLUKLARINDAN KURTULMANIN YOLU           Orta Asyada barış ve işbirliği, burada model olarak, Avrupa Birliği modelini, düşündüğüm bu model üzerinde 2004 yazından beri proje çalışmaları yapmaktayım. Fakat ilginçtir ki bu terim Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbaev tarafından da dile getirilmiştir. Bu proje şuan bir model düzeyindedir.           Model olarak Avrupa Birliği’ni  gösterdik çünkü; Avrupa Birliği Dünyada başarılı bir bölgesel entegrasyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Avrupa Birliği’nin bu başarısı çok kolay olmadı. Bu birlik fikri tarihten gelen bir şey Napolyon, Musolloni ve Hitler de Avrupay’ı tek çatı altında birleştirme düşüncesindeydiler. Fakat; başaramadılar, başarı II. Dünya savaşından sonra, politikacıların  birleşmenin  zorunluluğunu fark etmeleriyle başladı tabiki bu diğirlerinden farlı bir birleşme olacaktı barış yolu ile gerçekleşecek bir birleşmeden bahsediyorum. 1945 İkinci Dünya savaşından 6 yıl sonra: Kömür ve çelik birliği, Avrupa Atom enerjisi ve Arupa Ekonomik Topluluğu         Bunlar ilk temel taşlarını barış yoluyla attılar. Fakat henüz o zamanda barış yoluyla birleşme bir hayaldi. Sadece savaşları engelleme fikri güdülüyordu. Fakat her zaman gelecekte bir birleşme hayali hep bilinç altında var olmuştur. Aradan geçen 41 yıllık sancılı bir süreçten sonra, 1992 Marskirt antlaşmasıy ile  Avrupa Topluluğu, Avrupa Birliğine dönüştü. Bilinç altındaki düşünceler bilinç üstüne çıktı ve sözlü olarak bir birleşmeden bahsedilmeye başlandı. 1992’den günümüze geçen bu süre içerisinde Avrupalı politikacılar birlik  yolunda çok yol katettiler. Para birliği, ortak anayasa ve tarih birliği gibi fakat ;sorunlarla da karşılaşılmaktadır, buda aceleci davranıldığından olsa gerek.            Gelişen dünyada, bir yerde savaş ve istikrarsızlık çıkarsa o bölge geriler. İkincisi de o bölgede geçmişte şiddetli çatışmalar yaşanmış olsa bile, bu birlik önünde engel olmamalıdır. ORTA ASYA CUMHURİYETLERİ BİRLİĞİ           Bu birliği 5 ülkeli olarak düşünüyorum. Burda Türkmenistanın durumu biraz ilginçlik arz etmektedir. Tarafsızlık statüsü olmasına rağmen BDT üye, buda ilginç bir durum. Bu durumu bozması gerek yada butür birleşmelere katılmamalıdır.Genişletilmiş bir Orta Asya Afganistan da istikrara kavuşunca bu birliğe katılabilir. BİRLİK İÇİN UNSURLAR Tarihi unsur.Ekonomik unsur.Coğrafik unsur.Demografik unsur gerekmektedir. Tarih Unsuru;  16.yüzyıla kadar böyle bir tarihi birlikten söz etme durumumuz var. Sonra bölünme ve devamında tekrar  Sovyetler tarafından birleştirilmiştir. Bu da birlik için psikolojik bir ortamın olduğunu gösteriyor.  Coğrafik Unsur;          Coğrafik olarak büyük bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Doğal sınnırlar yoktur rahatlıkla iletişim kurulabilinmektedir.. Fakat asıl sorun, ülkelerin kendi sınırları içerisinde bir bütünlüğe sahip olmamasıdır. Örneğin; Talas’a geçerken Kazak sınırını kullanmak gerekmektedir. Ekonomik Unsur;           Orta Asya’nın dev komşularla çevrili olduğunu düşündüğümüzde 202 milyon dolar geliri olan Orta Asyan’ın komşu ülkelerin ekonomisine göre kat  kat, geride olduğu fark edilecektir. Buda ciddi bir problem olabilir. Demokrafik Unsur;          Ekonomik unsurda olduğu gibi Orta Asya’nın nüfusu,  Çin ve Hindistan’ın nüfusuna göre çok azdır. Orta Asyadaki etnik durum komşu devletlerdeki halkın bir başka komşu ülkede yaşaması  durumu, birleştirici unsur olabilir. Orta Asya nufusunun %72’si Türk, %12’si azınlıklar, %12’si Slav, %12’sini ise İran menşeili halklar oluşturmaktadır.Sonuç küreselleşme dev yapıların işine yaramaktadır. Orta Asya da ancak böyle bir birleşmeye giderek,  istikrarlı bir ortama kavuşabilecektir.     Kırgızistan Türkiye MANAS Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi YARD. DOC.DR. Konuralp Ercilasun la Küreselleşme ve Orta Asya konulu yapılan konuşmadan derlenmiştir.  Hazırlayan Fatih Aydoğan Gazetecilik IV